Schouders

De onderdelen waaruit de schouder is opgebouwd vormen een biomechanische relatie tussen verschillende elementen, die onder andere buig-, strek- en abductiebewegingen mogelijk maken. Dit leidt tot blijvende letsels aan het schouderstelsel, die op verschillende manieren kunnen worden behandeld.

Lees verder om te ontdekken wat biomechanische bewegingen inhouden, wat de meest voorkomende schouderkwalen zijn en welke niet-invasieve aanvullende behandelingen op dit gebied worden toegepast. Je vindt ook een lijst met de beste producten om schouder- en nekpijn te verlichten. Neem een kijkje.

Onderdelen en anatomie van de schouder

Het schoudercomplex bestaat anatomisch uit het volgende:

Botten en gewrichten

De botten van de schouder hebben betrekking op de arm en het schouderblad, dat tot de romp behoort. Het sleutelbeen is het belangrijkste benige weefsel van dit gewricht en loopt langs het borstbeen naar het acromioclaviculaire ligament. Na dit ligament volgt het acromion dat samen met het coracoacromiale ligament en de processus coracoideus de zogenaamde schoudervoornix vormt.

Met betrekking tot de schoudergewrichten kunnen de volgende worden genoemd:

• Het glenohumerale gewricht, dat de bewegingen van de schouder uitvoert. Dat wil zeggen, tussen de glenoïdkom van het schouderblad en de kop van de humerus zit het hyaliene kraakbeen, dat de bewegingen van dit lichaamsdeel opvangt.
• Een ander belangrijk gewricht is het subdeltaspiergewricht: Dit gewrichtsorgaan verbindt de rotator cuff met de deltaspier.
• Het niet-anatomische scapulothoracale gewricht is betrokken bij de bewegingen van de borstkas met het schouderblad bovenaan.
• Het acromioclaviculaire gewricht is verantwoordelijk voor het bewegen van het uiteinde van het sleutelbeen met het acromion. Dit gewrichtslichaam zit in een synoviale slijmbeurs en is omgeven door een ligament met dezelfde naam.
• Tot slot verbindt het sternoclaviculaire gewricht het borstbeen aan de binnenkant met het sleutelbeen. Dit maakt adductie- en abductiebewegingen mogelijk.

Spieren

De spieren die bij de schouder horen zijn:

• Supraspinatus: Deze spier vormt samen met de gelijknamige pees de rotator cuff van de schouder. Deze spier loopt van de fossa supraspinatus van het schouderblad naar de punt van de humerus. Zijn functie is het stabiliseren van het opperarmbeen en het heffen van de arm.
• Subscapularis: Deze bedekt ook de fossa subscapularis en voegt in op de kleine humerusknobbel. Deze bevindt zich in het voorste gebied van het schouderblad en is verantwoordelijk voor adductie van de arm, behoud van schouderstabiliteit en rotatie van het opperarmbeen.
• Roundus teres minor: Deze heeft ook een ronde vorm net als de voorste spier en zijn oorsprong is vergelijkbaar met die van de roundus teres major, maar het verschil zit hem in zijn insertie, want hij eindigt zijn loop in de grote knobbel van het opperarmbeen. Laterale rotatie van de arm is de belangrijkste actie van dit weefsel.
• Roundus major: Het is mogelijk om deze spier aan de achterkant van de schouder te vinden, aangezien het zijn taak is om de arm te roteren en te strekken. Hij heeft zijn oorsprong in het schouderblad, in de inferieure regio, en is ingevoegd in het nummer, precies in de intertuberculaire groef.
• Deltaspier: Deze schouderspier ontspringt uit het schouderblad, in de onderste regio van de kam, en grijpt in op het sleutelbeen, op de rand van het acromion en op de wervelkolom van het schouderblad. Ze convergeren op hun beurt op de humerus en voegen zich in de indruk van de deltaspier. Flexie, extensie en abductie van de arm zijn de belangrijkste biomechanische acties.
• Infraspinatus: Deze spier strekt zich uit van de fossa infraspinosa tot de epifyse van de humerus of trochlea. Laterale rotatie van de bovenste ledematen is het belangrijkste werk van deze weke delen.
• Coracobrachialis: Deze spier werkt wanneer de biomechanische bewegingen van extensie en flexie van de schouder optreden. Het processus coracoideus is verantwoordelijk voor het ontstaan van dit weefsel, terwijl de humerus diafyse de insertiezone is.
• Pectoralis minor: Deze dunne spier heeft zijn insertie in het processus coracoideus en kan daarom worden beschouwd als een integraal onderdeel van de musculaire anatomie van de schouder. Zijn taak is om de ribben op te tillen tijdens het ademen.
• Trapezius: Hoewel het een spier is die kan worden beschouwd als een spier van de nek en romp, kan hij door zijn lange verloop worden genoemd als een integraal onderdeel van de spierweefsels van de schouder. De spier coördineert de bewegingen van het schouderblad met de wervelkolom.

Het is belangrijk om te verduidelijken dat de spieren infraspinatus, supraspinatus, subscapularis en teres minor samen de anatomische groep vormen die de rotator cuff wordt genoemd.

Ligamenten

De volgende ligamenten zijn aanwezig in de schouder

• Coracoacromiaal: Het is verantwoordelijk voor het verbinden van het sleutelbeen met het processus coracoideus en zijn functie is om de abductie beweging van de schouder te beperken. Het kan worden verdeeld in twee secties, de ene heet het conoid en de andere heet het trapezium.
• Conoid: Het is het eerste deel van het voorste ligament, het acromion, aan het mediale deel van zijn mediale grens, met het sleutelbeen. Het is verwant aan de deltaspier, trapezius en de musculus subclavianus.
• Trapezium: Zoals gezegd is dit weefsel het tweede deel van het coracoacromiale ligament. Het is tot 5 millimeter dik en loopt van het processus coracoideus van het schouderblad naar de onderkant van het sleutelbeen.
• Acromioclaviculair: Het traject zorgt ervoor dat het sleutelbeen wordt verbonden met het acromion om het werk van het gelijknamige gewricht in stand te houden.
• Superieure transversale van het schouderblad: Dit weefsel verbindt het processus coracoideus met het mediale uiteinde van het schouderblad. Het beschermt onder andere de suprascapulaire zenuw.
• Glenohumeraal: Het kan worden verdeeld in drie secties, superieur, midden en inferieur genoemd. Dit ligament verbindt de randen van de glenoidholte met het mediale benige uitsteeksel van de humerus.
• Transversale humerus: De kleine en grote humerusknobbels zijn door dit ligament verbonden met de inkeping van het schouderblad. Ook bekend als coracohumeraal.
• Coracoglenoid: Dit ligament strekt zich uit van het processus coracoideus van het schouderblad naar de glenoïdkom, tegenover de mediale rand van het schouderblad.

Beste producten voor verlichting van schouder- en nekpijn

Bestseller

.

Biomechanica van de schouder

De biomechanische bewegingen die de schouder kan uitvoeren zijn als volgt

• Flexie: Deze actie treedt op wanneer de hand naar voren wordt geheven, waarbij de arm volledig wordt gestrekt. Op deze manier maken de grote borstspier en de deltaspier een opening van 180° mogelijk.
• Extensie: Door middel van de teres major, latissimus dorsi en pectoralis major is het mogelijk om de arm naar achteren te brengen met een amplitude van 50°.
• Adductie: Het is mogelijk om de arm 90° naar de zijkant van het lichaam te draaien. Op deze manier sluit het bovenste lidmaat bij de heup aan op de romp. De latissimus dorsi, pectoralis major en subscapularis zijn de belangrijkste spieren die betrokken zijn bij deze biomechanische beweging.
• Abductie: Deze biomechanische handeling is het tegenovergestelde van adductie. Het bestaat uit het losmaken van de arm van de romp totdat deze een maximale amplitude van 90° bereikt.
• Rotatie: Als de hand naar buiten wordt bewogen vanaf de ellebooglijn, ontstaat een interne rotatie van 90°. Aan de andere kant, als de hand naar binnen buigt vanaf de elleboog tot een opening van niet meer dan 90°, wordt deze beweging beschouwd als een biomechanische externe rotatie van de schouder.

Meest voorkomende schouderblessures

Het is mogelijk om een gevarieerde lijst van verschillende kneuzingen te vinden die veroorzaakt kunnen worden aan de schouder door het werk dat dit deel van het lichaam doet in de biomechanica. Daarom laten we je hieronder zien wat de meest voorkomende schouderblessures zijn.

Soorten schouderblessures

De meest voorkomende soorten schouderblessures en -ziekten zijn:

• Schouderartrose: Verslechtering van het gewrichtskraakbeen en de ontwikkeling van osteofyten in het sleutelbeen of de processus coracoideus veroorzaakt een verminderde functie van het schoudergewricht. Dit kan verschillende oorzaken hebben, waarbij leeftijd en trauma de belangrijkste risicofactoren zijn.
• Schouder slijmbeursontsteking: De subacromiale slijmbeurs raakt vaak ontstoken wanneer er een teveel aan vocht in een synoviale zak zit. Dit veroorzaakt ontsteking in het getroffen gebied, pijn en stijfheid in de deltaspier en supraspinatus. Terugkerende klappen en activiteiten die de schouder zwaar belasten, leiden tot deze aandoening.
• Schouderbreuken: Hoewel het waar is dat er verwondingen zijn aan het acromion, komen de meest voorkomende breuken voor in de sleutelbeenderen, omdat het een dun bot is dat gemakkelijk wordt blootgesteld aan elke klap of val.
• Tendonitis in de schouder: De ligamenten van de coracoacromiale groep, de glenohumerale en de superieure transversale van het schouderblad zijn gevoelig voor ontsteking door de ophoping van toxische stoffen en hopen zich op in deze weefsels. Dit resulteert in pijn en immobilisatie van de schouder, wat kan worden genezen met rust en aanvullende therapieën.
• Tendonitis van de rotator cuff: Tendinitis treedt op in dit anatomische lichaam wanneer er sprake is van ontsteking van de pezen die zich in deze sector bevinden. Dit wordt veroorzaakt door het onvermogen van het bloed om voedingsstoffen uit te wisselen met deze vezels. Plotselinge activiteit en overbelasting zijn ook risicofactoren.
• Schouderverstuiking: Wanneer een gewrichtsband in de schouder is gescheurd, wordt dit een verstuiking genoemd. Dit kan overgevoeligheid, pijn, zwelling en roodheid veroorzaken. Er zijn veel oorzaken voor deze blessure, maar de meest voorkomende zijn sportactiviteiten en trauma.
• Schouderverrekkingen: Als het bloed geen gassen en vloeistoffen uitwisselt met de spieren, worden metabolieten afgezet in de spiervezels. Dit veroorzaakt een onwillekeurige samentrekking van het weefsel, wat leidt tot pijn en stijfheid. Een zittende levensstijl en herhaalde bewegingen zonder rust zijn de belangrijkste oorzaken van deze kwaal.
• Schouderontwrichting: Treedt op wanneer er een gedeeltelijke of volledige scheiding is tussen de kop van het opperarmbeen en de glenoïdkom van het schouderblad. Afhankelijk van het type verschuiving kan het worden geclassificeerd als een posterieure of anterieure schouderdislocatie. Het referentiepunt is de aanhechting van de humerus aan respectievelijk het acromion of de processus coracoideus.

Sportschouderblessures

Het schoudergewricht kan ook geblesseerd raken tijdens het sporten. Hieronder vind je een volledige lijst van de meest voorkomende aandoeningen bij sporters

• Schouderblessures bij yoga: Rotator cuff scheuren, acromioclaviculaire, trapezius en conoïd scheuren zijn de meest voorkomende blessures bij yoga. Hoewel het ook mogelijk is om contracturen in de supraspinatus, teres minor en deltaspier te vinden vanwege de veeleisende houdingen van deze beoefening.
• Schouderblessures bij badminton: De voortdurende bewegingen en buitensporige krachten die de schouder in deze sport uitoefent, veroorzaken tendinitis en scheuren van sommige pezen. Breuken komen zelden voor, de meest voorkomende zijn die van de sleutelbeenderen door de valpartijen van de speler.
• Schouderblessures bij boksen: De slagen van de tegenstander kunnen breuken in het acromion en sleutelbeenbreuken veroorzaken. Daarnaast komen spiercontracturen van de trapezius en deltaspieren vaak voor. Aan de andere kant komt subacromiale slijmbeursontsteking vaak voor bij deze sport.
• Schouder- en polsblessures bij wielrennen: Valpartijen kunnen het acromion en het sleutelbeen breken, terwijl de karakteristieke houding van de sport terugkerende contracturen van de pectoralis, subscapularis, infraspinatus, deltaspier en teres veroorzaakt. Bursitis en peesontsteking komen ook vaak voor bij deze sport.
• Schouderblessures bij Crossfit: Van het totale aantal blessures dat Crossfit atleten oplopen, is 25% aan de schouder. Dit komt door de grote inspanning die dit gewricht levert om gymnastische bewegingen en lifts uit te voeren. Tendinopathieën zijn de meest voorkomende aandoeningen, vooral in de rotator cuff.
• Schouderblessures bij klimmen: Subacromiale slijmbeursontsteking en tendinitis in de trapezius en conus zijn de meest voorkomende missies die deze atleten hebben. Het is ook mogelijk om patiënten te vinden met ontwrichtingen en gebroken sleutelbeenderen veroorzaakt door ongelukken.
• Schouderblessures bij golf: Hoewel de elleboog een van de meest getroffen gebieden is in deze sport, betekent dit niet dat het schoudercomplex geen blessures oploopt. De meest voorkomende kneuzingen zijn gerelateerd aan subacromiale tendinopathieën en rotator cuff tendinitis. Contracturen van deltaspier en teres kunnen voorkomen.
• Schouderblessures bij voetbal: Het acromioclaviculaire gewricht wordt het meest aanvaard in de sport. Ontwrichtingen en verstuikingen komen voor, maar het is ook mogelijk om spelers te vinden met gebroken sleutelbeenderen en acromionen. Spiercontracturen komen ook vaak voor.
• Schouderblessures bij tennis: dislocaties en impingement van de rotator cuff, vooral van de supraspinatus, zijn de meest voorkomende blessures bij deze sporters. Contracturen van het deltaspier komen ook vaak voor.
• Schouderblessures bij volleybal: Rotator cuff tendinitis en infraspinatus impingement zijn twee aandoeningen waar deze atleten last van hebben. Aan de andere kant kan de activiteit ook de teres minor en suprascapularis beschadigen. De aanhechting van het kapsel in het glenoid kan verkalkt raken of er kan subacromiale slijmbeursontsteking optreden.

Schouderkwalen en -ziekten

Tot de meest voorkomende en terugkerende ziekten en aandoeningen van het schoudercomplex behoren de volgende:

Adhesieve capsulitis

Deze ziekte staat ook bekend als "frozen shoulder". Dit is de ontsteking die optreedt in het gewricht, vooral in de glenoïdholte met de kop van de humerus. Het komt vaak voor bij mensen met diabetes en een gevorderde leeftijd.

Ontwrichte schouder

Deze aandoening treedt op wanneer het opperarmbeen, schouderblad en sleutelbeen uit elkaar gaan. Op deze manier wordt de humeruskop uit de glenoïdholte verplaatst, wat pijn, immobiliteit en ontsteking veroorzaakt. Dit kan verschillende oorzaken hebben, maar de meest voorkomende zijn trauma en veeleisende spieractiviteiten.

Osteoporose

Deze ziekte verzwakt de stijfheid van de botten door een gebrek aan bloedtoevoer naar de botten. Dit resulteert in breuken van het sleutelbeen en het acromion.

Hoe kunnen we schouderpijn verlichten met complementaire en niet-invasieve therapieën?

We laten je hieronder de verschillende complementaire therapieën zien die je kunt gebruiken om schouderpijn en andere symptomen te verminderen. Neem een kijkje!

Warmte- en koudetherapie

Behandeling van de schouder met warmte- en koudetherapie houdt in dat elementen op het getroffen gebied worden gebruikt om ontsteking en pijn te helpen verminderen. Er kunnen verschillende technieken worden gebruikt, maar de meest gebruikte en minst invasieve zijn microwavable warmtepacks en cold packs met speciale gels en warme en koude baden. In sommige gevallen worden natuurlijke planten toegevoegd om de bloedcirculatie te helpen verbeteren. Deze therapie mag niet langer duren dan 20-25 minuten per sessie.

Compressietherapie

Compressie schouderbraces en elastische bandages zijn de meest gebruikte elementen in deze fixatietherapie. Hierbij wordt het hele schoudercomplex zo stil mogelijk gehouden, zodat de spieren en andere weefsels niet bij elke beweging worden belast. Dit helpt pijn en ontsteking te verminderen.

Massagetherapie

Om deze behandeling uit te voeren , is het ideaal om elektrische nek- en schoudermasseurs of percussiemassagepistolen te gebruiken die de aanmaak van interne warmte in de spieren en ligamenten van het schoudercomplex bevorderen. Hierdoor kan de patiënt weer mobiel worden en pijnvrij dagelijkse taken uitvoeren.

Acupressuurtherapie

Het herstellen van de schouderbeweging en het verminderen van ontstekingen in de spieren en gewrichtsbanden van het schoudercomplex kan mogelijk zijn door verschillende delen van het lichaam met gecontroleerde druk te masseren. Deze oosterse geneeswijze stimuleert de doorbloeding en het centrale zenuwstelsel. Manuele massagerollen, massageballen en massagehaken kunnen worden gebruikt om deze voordelen te genereren, maar het is noodzakelijk om een arts te raadplegen voordat je ze gebruikt om complicaties in de toekomst te voorkomen.

Thermotherapie

Thermotherapie van de schouder heeft veel invloed op het verminderen van bursitis, tendinopathie en spiercontracturen die in dit complex voorkomen. Om de voordelen van warmte te verkrijgen, is het noodzakelijk om therapeutische massages door een professional toe te passen of door middel van producten die een ideale interne temperatuur in de weefsels opwekken. In het laatste geval is het mogelijk om te kiezen tussen warmtepacks met warme en koude gels, thermische kussens voor magnetrons of manuele massagerollen.

Cryotherapie

Cryotherapie op de schouder helpt om de oedemen te verminderen die in dit complex worden geproduceerd en ook om de verwijding van de capillaire wanden te verbeteren en het getroffen gebied te laten leeglopen om gewrichtsbewegingen te bevorderen. Om deze voordelen te verkrijgen, is het nodig om koude kamers te gebruiken of om (op een directe en niet-invasieve manier) koudeopwekkende producten aan te brengen. Deze laatste omvatten gelpacks met compressiebanden, die kunnen worden toegepast op volwassenen en kinderen. Het is raadzaam om een arts te raadplegen voordat je een van deze producten kiest.

Elektrische spierstimulatie (EMS)

Spierelektrostimulatie, of EMS, is een therapie die bestaat uit het stimuleren van spiersamentrekkingen door middel van elektriciteit, om zo een effect van activiteit en hypertrofie te bereiken zoals in de sportschool, maar zonder dat je naar een sportcentrum hoeft te gaan. Dit betekent dat je je spieren aan het werk kunt zetten zonder dat je van huis hoeft.

Elektrotherapie

Dit is een techniek waarbij verlichting wordt gezocht bij pijn en sommige lichamelijke kwalen door onder andere elektrische en elektromagnetische energie via de huid aan te brengen met behulp van geleidende elektroden. Het is een zeer veilige vorm van therapie en moet worden toegepast door een fysiotherapeut die gespecialiseerd is in het manipuleren van elektriciteit om sommige soorten kwalen te behandelen.

Myofasciale ontkoppelingstherapie

Deze therapie, ook bekend als myofasciale inductie, bestaat uit de toepassing van manuele massage om de verkorting en spanning te behandelen die ontstaan in het myofasciale weefsel dat de spieren verbindt met de botten en zenuwen. Hiervoor worden verschillende massagetechnieken gebruikt die zich richten op de zogenaamde triggerpoints.

Percussiemassagetherapie

Trillingen of percussiemassages zijn precieze, ritmische en energetische strijkbewegingen op het lichaam om verlichting te krijgen van sommige vervelende symptomen wanneer spiervezels zijn aangespannen, vaak door een hoge belasting op hen en die triggerpoints in de spiervezels heeft achtergelaten.

R.I.C.E Therapie

De R.I.C.E.-therapie is de eerste en eenvoudigste van de behandelprotocollen voor kleine blessures. Het verschijnt in de sportwereld om ongelukken met acute verwondingen te behandelen. Het wordt al jaren beschouwd als het meest geschikte middel vanwege de snelheid en de resultaten.

Triggerpointtherapie

Myofasciale pijnpunten of triggerpoints zijn knopen die ontstaan in de diepere spierweefsels en intense pijn veroorzaken. De pijn manifesteert zich niet altijd direct in het gebied waar het punt zich ontwikkelt, maar deze pijn wordt eerder doorverwezen naar nabijgelegen gebieden die ogenschijnlijk geen verband met elkaar lijken te hebben. Er wordt zelfs geschat dat meer dan 80% van de pijn die ze veroorzaken zich in andere delen van het lichaam manifesteert.

Andere effectieve alternatieve therapieën

Hoewel het waar is dat de tot nu toe genoemde therapieën de belangrijkste zijn, zijn ze niet de enige die kunnen worden toegepast om schouderklachten te behandelen.

Zie hieronder voor andere niet-invasieve behandelingen die ook kunnen worden toegepast:

• Natuurlijke remedies met behulp van planten: Het is mogelijk om de symptomen van schouderblessures te verminderen door het toepassen van kruidenthee of baden met lauw water gedurende 15 tot 20 minuten. Voor deze niet-invasieve techniek worden onder andere rozemarijn, linde, basilicum en laurier gebruikt.
• Acupunctuur: Deze oosterse therapie heeft psychologische voordelen bij schouderklachten. Dit komt door de mentale harmonie die door de sessies wordt veroorzaakt wanneer het centrale zenuwstelsel wordt gestimuleerd.
• Kinesiotherapie: Er zijn verschillende oefeningen die worden beoefend in deze niet-invasieve therapie om schouderblessures te verbeteren. Dit gebeurt dankzij de tussenkomst van een kinesiotherapeut die de weefsels in het getroffen gebied stimuleert.
• Aromatherapie: Dit is een niet-invasieve behandeling die aroma's gebruikt om de patiënt mentale harmonie te bieden ter ondersteuning van de pijn en symptomen van schouderblessures. Er worden verschillende voorwerpen gebruikt om de geur van natuurlijke oliën en planten te verspreiden.
• Osteopathie: Deze therapie probeert door middel van bewegingen en massages de symptomen veroorzaakt door spier- en botblessures op een natuurlijke manier te verminderen. Het is belangrijk om te weten dat deze behandeling door een arts moet worden begeleid om ernstige gevolgen te voorkomen.

Referenties

1. Culham, E., & Peat, M. (1993). Functionele anatomie van het schoudercomplex. Tijdschrift voor Orthopedische & Sportfysiotherapie, 18(1), 342-350. https://www.jospt.org/doi/abs/10.2519/jospt.1993.18.1.342
2. Halder, A. M., Itoi, E., & An, K. N. (2000). Anatomie en biomechanica van de schouder. Orthopedic Clinics, 31(2), 159-176. https://www.orthopedic.theclinics.com/article/S0030-5898(05)70138-3/fulltext
3. Terry, G. C., & Chopp, T. M. (2000). Functionele anatomie van de schouder. Tijdschrift voor atletische training, 35(3), 248. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1323385/
4. Dugas, J. R., Campbell, D. A., Warren, R. F., Robie, B. H., & Millett, P. J. (2002). Anatomie en afmetingen van rotator cuff inserties. Tijdschrift voor schouder- en elleboogchirurgie, 11(5), 498-503. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1058274602000642
5. Van der Hoeven, H., & Kibler, W. B. (2006). Schouderblessures bij tennissers. British Journal of Sports Medicine, 40(5), 435-440. https://bjsm.bmj.com/content/40/5/435.abstract
6. Quillen, D. A., Wuchner, M., & Hatch, R. L. (2004). Acute schouderblessures. American Family Physician, 70(10), 1947-1954. https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2004/1115/p1947.html
7. Wilk, K. E., Obma, P., Simpson, C. D., Cain, E. L., Dugas, J., & Andrews, J. R. (2009). Schouderblessures bij de overhead atleet. Tijdschrift voor orthopedische & sportfysiotherapie, 39(2), 38-54. https://www.jospt.org/doi/full/10.2519/jospt.2009.2929
8. Voight, M. L., & Thomson, B. C. (2000). De rol van het schouderblad bij de revalidatie van schouderblessures. Tijdschrift voor atletische training, 35(3), 364. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1323398/
9. Brox, J. I. (2003). Schouderpijn. Best Practice & Research Clinical Rheumatology, 17(1), 33-56. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1521694202001018
10. Murphy, R. J., & Carr, A. J. (2010). Schouderpijn. BMJ clinical evidence, 2010. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3217726/