Verwondingen door rotsklimmen

Tegenwoordig heeft het rotsklimmen nieuwe aanhangers gekregen omdat het een sport is die sterk verbonden is met de natuur. Ondanks het feit dat het een fysiek en mentaal zeer veeleisende sport is, wordt het beschouwd als een discipline met een matig risico. Bij deze sport worden alle inspanningen gericht op de bovenste ledematen, die het meest geblesseerd zijn.

Over het algemeen worden blessures bij het klimmen veroorzaakt door overbelasting, en in mindere mate door trauma aan de gewrichten. Daarom willen we je erover vertellen, zodat je kunt leren hoe je ze kunt voorkomen en hoe je ze kunt behandelen met de RICE-therapie en andere alternatieve therapieën. Kom bij ons om ze te leren kennen!

Wat zijn de meest voorkomende soorten rotsklimblessures?

Klimmen omvat een reeks bewegingen die veel inspanning van de schouder, armen en benen vergen. Door de aard van deze bewegingen komt overbelasting of traumatisering van de bovenste ledematen en knieën voor. De schouders leveren meer inspanning en moeilijkheden op, terwijl de polsen, handen en vingers het hele lichaamsgewicht concentreren.

De meest voorkomende blessures bij deze sport zijn:

SLAP blessures

De SLAP-blessure wordt beschouwd als een blessure met een hoge incidentie bij klimmers. Het gaat om een gedeeltelijke of volledige scheur van het glenoïdwapen of het labrum van het fibrocartilage. Bij klimmen treedt het op wanneer atleten tijdens een voetuitglijding of val aan één arm blijven hangen doordat zij uitglijden met de arm hyperextended. Als gevolg daarvan ervaart de sporter diffuse pijn ter hoogte van het anterosuperieure aspect van de schouder, moeilijkheden bij het heffen van de arm en instabiliteit, klikken en een aanzienlijk verlies van spierkracht.

Rotator cuff scheuren en tendinitis

Dit zijn twee zeer frequente blessures bij klimmers die het gevolg zijn van plotselinge bewegingen die verplaatsing van de humeruskop veroorzaken. Zij ontstaan door de herhaalde bewegingen bij het rotsklimmen en veroorzaken ontstekingen en microscheurtjes in de peesvezels. Deze veroorzaken hevige pijn in de schouder, het onvermogen om de arm boven het hoofd te heffen en gewrichtsknallen. Ze gaan ook vaak gepaard met letsels aan het lange deel van de biceps brachii en dislocaties.

Schouderontwrichting of dislocatie

Ze komen zeer vaak voor bij beginnende klimmers of bij hen die de spieren en pezen waaruit dit gewricht bestaat onvoldoende ontwikkeld hebben. Het gebrek aan fysieke conditie veroorzaakt instabiliteit ter hoogte van de schouder, waardoor een gedeeltelijke of volledige verplaatsing van de humeruskop optreedt. Bij een ontwrichting van de schouder is er sprake van hevige pijn, misvorming, onvermogen om de arm te bewegen en in veel gevallen zwelling. De pijn zal aanzienlijk verbeteren wanneer de humeruskop terug in zijn positie komt.

Biceps verwondingen

De m. biceps brachii maakt deel uit van de structuur van het armgewricht. Hij draagt bij tot de mobilisatie van de schouder, de rotatie van de onderarm en de flexie van de elleboog. Scheuren en tendinitis ter hoogte van de m. biceps brachii komen zeer vaak voor bij klimmers, vooral in het lange deel ervan. Ook als gevolg van de overbelasting door de repetitieve bewegingen die bij het klimmen optreden. In sommige gevallen voelt de klimmer een zeer intense pijn ter hoogte van het voorste deel van de arm. Zij kunnen ook last hebben van zwelling, beperking bij het optillen van de arm, draaien en buigen van de onderarm.

Subacromiale slijmbeursontsteking

Subacromiale bursitis is een ontsteking ter hoogte van de slijmbeurs die de pezen en ligamenten van de rotator cuff van de schouder omhult. De belangrijkste functie is de pezen onder het acromion te beschermen tegen wrijving tijdens de beweging.

Ontsteking is secundair aan microtrauma of overbelasting van het gewricht tijdens plotselinge bewegingen boven het hoofd. Dit veroorzaakt vergroting van de slijmbeurs, zwelling, lichte pijn en overgevoeligheid bij aanraking. De pijn kan toenemen bij abductiebewegingen of het heffen van de arm.

Vingerpulleyblessure

De vingers van klimmers ontwikkelen aanpassingen en hoge capaciteiten als gevolg van de eisen en verschillende belastingen die door het klimmen worden gegenereerd. Het vingerkatrolsysteem ontsnapt niet aan deze realiteit, want het lijdt aan overmatige belasting en aantasting. Deze letsels worden veroorzaakt door het vasthouden of vastgrijpen met gebogen vingers, waarbij het lichaamsgewicht wordt ondersteund tijdens het rotsklimmen. De persoon ervaart hevige pijn ter hoogte van de onderkant van de gewonde vinger, gepaard gaande met zwelling en bewegingsbeperking.

Scheur van het driehoekige vezelkraakbeencomplex

Het driehoekige vezelkraakbeencomplex wordt beschouwd als een zeer belangrijke structurele component in de stabilisatie van het distale radioulnar gewricht. Het bestaat uit een geheel van botten en ligamenten die zorgen voor de steun- en grijpbewegingen die zo belangrijk zijn bij het klimmen.

De belangrijkste oorzaak van scheuren van het driehoekige vezelkraakbeencomplex bij klimmers is een direct trauma van de pols of overbelasting. Het komt ook vaak voor bij omgekeerde greepposities die mechanische stress genereren. De pijn wordt geaccentueerd bij greep- en steunposities aan de pols, waarbij stijfheid en een gevoel van instabiliteit optreden.

Flexorpeesverrekking van de vingerpezen

De buigpezen van de vingers zijn verantwoordelijk voor de verdeling van de kracht van de handpalm naar de vingers. Dit genereert de buigbeweging, vooral bij grijpbewegingen. Verrekking van de buigpezen van de vingers komt voor bij klimmers bij plotselinge overmatige belasting, vooral bij uitglijden. Deze verrekking wordt veroorzaakt door de vingers in extensie te plaatsen, wat weliswaar veiliger is, maar tot ernstig letsel kan leiden. De meest voorkomende symptomen zijn pijn, zwelling en beperking bij het buigen van de vingers.

Verstuikte collaterale ligamenten van de vingers

De collaterale ligamenten van de vingers zijn de belangrijkste vasthoudstructuren van dit gewricht. Ze zijn betrokken bij de flexie-extensie en stabilisatie van het interfalangeale gewricht van de vingers. Het wordt veroorzaakt door trauma of overbelasting met zeer krachtige zijwaartse bewegingen. De klimmer zal een toename van volume ervaren en functionele beperking bij het uitvoeren van activiteiten. In ernstigere gevallen zullen kneuzingen en volledige functionele onmacht worden waargenomen.

Tenosynovitis

Tenosynovitis is de meest voorkomende blessure bij klimmers door repetitieve belasting van de polsen en handen. Het bestaat uit een chronische ontsteking van de peesschede van de pols of de buigpezen. Klimmers maken vaak verkeerde bewegingen die leiden tot overbelastingsblessures.

Dit kan leiden tot lichte tot matige pijn aan de handpalm of pols. Ze gaan vaak gepaard met het niet kunnen uitvoeren van onnatuurlijke bewegingen of extreme grepen die nog meer pijn veroorzaken.

Meniscusscheur

De knie is een van de meest noodzakelijke structuren bij het rotsklimmen, omdat hij buiging en strekking van de benen mogelijk maakt. In de knie zitten de menisci, een soort kussen dat de impact van bewegingen opvangt. Tijdens deze sport worden de knieën vaak overbelast met gewicht, waardoor ze gedwongen worden plotselinge draaiende bewegingen te maken. De sporter zal intense pijn voelen, een toename van het volume van de knie, gewrichtsstijfheid, waardoor het gewricht beperkt wordt in zijn beweging.

Knieverstuiking

De knie bestaat uit een reeks ligamenten die steun bieden, vooral bij extensie, flexie en zijwaartse bewegingen. Bewegingen zoals intensieve kniebuigingen leiden vaak tot verrekking van de banden en vervolgens tot een verstuiking. Daardoor worden de collaterale banden en de voorste kruisband aangetast. Afhankelijk van de ernst van de verstuiking kunnen lichte of ernstige symptomen op gewrichtsniveau optreden. Tot de meest voorkomende behoren zwelling, lichte tot matige pijn en instabiliteit van de knie.

Patellaire dislocatie

Dislocatie of ontwrichting van de knieschijf is een van de meest voorkomende en zorgwekkende blessures bij klimmers. De knieschijf is het driehoekige bot dat over het gewricht van het dijbeen en het scheenbeen past. Zijn belangrijkste functie is de stabiliteit van dat gewricht te waarborgen, zodat de persoon het been kan buigen of strekken. Ontwrichting wordt veroorzaakt door directe slagen, plotselinge bewegingen, valpartijen waarbij het been geforceerd wordt gedraaid. Dit letsel kan ernstige pijn, zwelling, stijfheid en beperking van sommige bewegingen veroorzaken.

Slijmbeursontsteking van de knie

De prerotulian bursa is het meest vatbaar voor ontsteking, hoewel ook de andere patellaire bursa ontstoken kunnen raken. In de klimsport komt dit voor door overbelasting van de bewegingen ter hoogte van de knie en door sommige traumatismen. Dit letsel veroorzaakt vergroting van de knie, roodheid, hevige pijn en functionele onmacht.

Hand- of vingerfracturen

Breuken van de handen of vingers zijn de ernstigste blessures voor klimmers omdat ze ertoe leiden dat de sport niet meer kan worden beoefend. Hoewel het de ernstigste verwondingen zijn, komen ze gelukkig niet het vaakst voor: slechts 17% van alle verwondingen. Ze worden veroorzaakt door ernstige trauma's of valpartijen die leiden tot een gedeeltelijke of volledige breuk van de botten in de hand.

Stress of overbelasting van de pols, hand en vingers is een risicofactor. Het kenmerkende teken van breuken is intense pijn en een onmiddellijke toename van het volume. Het gaat meestal gepaard met volledige of gedeeltelijke functionele impotentie en soms met hematomen.

Kniefracturen

Beenderen zoals het femur, tibia, fibula en patella ontsnappen niet aan breuken bij het klimmen. Hoewel het meestal grote en sterke botten zijn, kan elk trauma of elke buitensporige beweging ze breken. Over het algemeen is het mechanisme van deze letsels een val. Fracturen gaan gepaard met grote misvormingen van het getroffen gebied, hevige pijn, toegenomen volume, functionele onmacht en botkraak.

Beste producten voor herstel van klimblessures

Bestseller

Hoe voorkom je blessures bij rotsklimmen of bergsporten?

Klimmen is een sport die maximale inspanning en concentratie ver gt en van het lichaam een progressieve aanpassing van de spieren aan de beoefening vereist. Hoewel het waar is dat deze aanpassingsreactie tot blessures leidt, zijn er verschillende technieken die deze kunnen voorkomen:

Warming-up

Bij elke sport is een warming-up essentieel om spier-, pees-, band- en gewrichtsblessures te voorkomen. Het gaat om een reeks oefeningen die de temperatuur in de spieren verhogen om ze voor te bereiden op de intensiteit van de bewegingen. Dit verbetert de fysieke conditie, de coördinatie, het evenwicht en de prestaties van sporters aanzienlijk.

De juiste manier om op te warmen voor rotsklimmen is gedurende ongeveer 15 minuten als volgt:

• Mobilisatie van de gewrichten: Idealiter volgt de sporter een volgorde bij het mobiliseren van de gewrichten, die stijgend of dalend kan zijn. Belangrijk is dat geen enkel gewricht wordt vergeten. Roterende bewegingen kunnen op alle gewrichten worden uitgevoerd, het juiste is om te proberen brede cirkels in beide richtingen te maken.
• Dynamische stretching: Dit type stretching verbetert de mobiliteit, verhoogt de lichaamstemperatuur en verbetert de prestaties. Het idee is om de spiergroepen wakker te schudden, vooral de rug, schouders, armen en benen. In dit geval wordt een vaste houding van meer dan 4 tot 5 seconden afgeraden.
• Corrigerende oefeningen: Het is belangrijk de aandacht te richten op de spieren van de schouders, benen en handen. Deze oefeningen helpen de spieren te versterken en het bewegingsbereik te vergroten.

Afkoeling

Na een intensiteit van rotsklimbewegingen is het noodzakelijk om je hele lichaam weer tot rust te brengen. Dit wordt bereikt door de intensiteit van de bewegingen te verlagen om de hartslag, de ademhaling en de spierspanning te verminderen.

De juiste manier om dit te doen is door:

• Statische stretches: Dit type oefening zorgt voor een betere ontspanning van de spieren en moet betrekking hebben op de schouder-, rug-, arm- en beenspieren. De rekoefening moet minstens 10-15 seconden worden aangehouden om de kans op stuiptrekkingen en blessures te verminderen.

Juiste uitrusting

Klimmen heeft enkele basiselementen nodig om het leuk en veilig te maken. Het is belangrijk om deze uitrusting te hebben, maar tegelijkertijd is het ook noodzakelijk om begeleid te worden door professionals.

Dit zijn de belangrijkste accessoires bij het klimmen:

• Helm: Het is noodzakelijk om een helm te kiezen die goedgekeurd is voor het klimmen en een verstelbaar ophangsysteem en ventilatie heeft. Hij moet gedragen worden door zowel de klimmer als de klimpartner. Het is essentieel om het hoofd te beschermen tegen elk voorwerp dat van boven valt.
• Harnas: Dit is naast de helm nog een van de belangrijkste veiligheidselementen, omdat het de klimmer aan het touw vastmaakt. U moet er een kiezen die comfort en prestaties biedt.
• Klimschoenen: Deze worden beschouwd als de speciale schoenen voor klimmers, omdat ze een antislipzool hebben die zorgt voor tractie op de rotsen. Het is belangrijk om goed passende kattenvoeten te kiezen en ook te vermijden dat ze nat worden en ze te gebruiken als gewoon schoeisel.
• Karabiners: Dit is de veiligheidsstructuur waarmee vele voorwerpen aan het harnas kunnen worden verankerd. Het is belangrijk om er minstens 3 aan het harnas te hebben voor het afhandelen van afdalingen, zoals belayers, montage van belays en rappels, enz.
• Magnesiumzak: Dit is een zeer nuttige kleine tas om magnesium op een zeer praktische manier mee te nemen tijdens de klim. Vergeet niet dat hoewel magnesium zeer nuttig is voor het impregneren van je handen en het absorberen van transpiratie, het zoveel mogelijk moet worden vermeden.
• Enkel touw: Zijn verkrijgbaar in verschillende materialen en maten. Het is echter belangrijk om een dynamisch touw van gevlochten nylon te kiezen, bestaande uit een kern beschermd door een mantel. Het moet ook twee keer de afstand hebben die je wilt klimmen.
• Express belays: Dit is een ander veiligheidselement dat bestaat uit twee karabiners, een rechte en een gebogen, zonder veiligheidspal, verbonden door een riem. Ze worden gebruikt als ankerpunten op het touw dat over de route gaat, hoe langer het touw is hoe meer express nodig is.
• Automatische zekeringsapparaten: Dit is een van de meest noodzakelijke veiligheidselementen bij het rotsklimmen. Ze worden gebruikt door de partner die het touw vasthoudt en het touw blokkeert in geval van een val.

Voeding en hydratatie

Bij bergsporten is een goede voeding noodzakelijk om voldoende prestaties te kunnen leveren. Klimmers hebben door de eisen van hun sport een hoge caloriebehoefte. De berekening van het aantal calorieën hangt echter af van de milieu- en klimaatomstandigheden waar de beklimming plaatsvindt.

Dit zijn enkele aanbevelingen voor voeding voor, tijdens en na het rotsklimmen:

• Dagen voor het klimmen: Aanbevolen wordt om 3 dagen voorafgaand aan de rotsklimactiviteit een voedingspatroon te volgen. Daarbij moet een koolhydraatrijk dieet met eiwit en weinig vet worden gevolgd. U moet tussen 3 en 5 maaltijden per dag eten om een goede glycogeenreserve in de lever te garanderen.
• Diner de dag voor de beklimming: Het diner op deze dag moet rijk zijn aan koolhydraten, vooral die welke langer duren om te verteren. Voorbeelden hiervan zijn rijst, aardappelen, peulvruchten, brood en pasta. Deze moeten vergezeld gaan van een goede portie eiwitten, zoals vlees, kip of vis.
• Ontbijt op de dag van de beklimming: Dit is een van de belangrijkste maaltijden omdat het het vasten verbreekt. Een licht ontbijt van koffie, sap, yoghurt of gedroogd fruit wordt aanbevolen.
• Voedsel tijdens de beklimming: Het is belangrijk om voedsel te hebben dat hoog in energie, laag in volume en licht in gewicht is. Het ideaal is om energierepen te hebben die een adequate toevoer van glucose mogelijk maken.
• Voeding na de klim: Op dit punt is het lichaam erg vermoeid en zal de klimmer waarschijnlijk niet zo'n honger hebben. Als dit het geval is, kunt u wachten met het nuttigen van een herstelmaaltijd tot u honger krijgt. Deze maaltijd moet hoog in koolhydraten en laag in dierlijke eiwitten zijn.

Hydratatie is een belangrijk punt om decompensatie en letsel te voorkomen. Klimmers moeten een regelmatige hydratatie van ongeveer 3 liter per dag aanhouden.

De sleutel is om in de dagen voor en tijdens de beklimming voldoende water in te nemen, ongeveer 4 liter per dag. Energie, isotone en minerale zoutdranken moeten worden toegevoegd om een goede aanvulling van water en elektrolyten te verzekeren.

Fitness

Klimmen is een sport die de zwaartekracht tart. Daarom moeten atleten zich bewust zijn van de hoeveelheid kracht die zij in hun oefening moeten uitoefenen. Er moet een correcte fysieke en mentale voorbereiding zijn waarbij bepaalde spiergroepen worden ontwikkeld om blessures te voorkomen.

Klimmers streven naar een zo laag mogelijk lichaamsgewicht met een zo groot mogelijke kracht, dit wordt bereikt door fasen van maximale krachttraining af te wisselen met duurtraining, om beide fysieke capaciteiten te verbeteren. Een goede technische training zorgt voor een correcte uitvoering van de bewegingen zonder risico op blessures.

Hersteltherapieën

Hersteltherapieën worden beschouwd als een reeks technieken om sportblessures te voorkomen. Zij zorgen voor een adequaat herstel van de lichaamsweefsels, vooral na een intensieve training:

• Sportmassage: Dit is een reeks massages gericht op het verlichten van overbelasting, die in de meeste gevallen als een van de meest effectieve technieken wordt beschouwd. De massages verbeteren de doorbloeding en ontdoen het lichaam van giftige stoffen die ontstekingen veroorzaken.
• Gebruik van warme en koude therapieën: Het gebruik van warme en koude contrasttherapieën bevordert een betere doorbloeding. Dit zorgt voor sneller weefselherstel en vermindert de kans op overbelastingsblessures.
• Gebruik van compressiekleding: Compressiekleding kan tijdens de training worden gedragen om het weefsel beter aan te laten sluiten en blessures te voorkomen. Bovendien zorgt compressie voor een betere veneuze terugkeer en adequate bloedcirculatie naar de weefsels.
• Gebruik van acupressuurtherapieën: Deze therapie omvat een reeks vingerdruktechnieken gebaseerd op acupunctuur. Hierbij wordt druk uitgeoefend op de pijnpunten om de opgehoopte energie vrij te maken. Zo wordt een energetisch en dus ook fysiek herstel van het organisme bereikt.
• Gebruik van thermotherapie en cryotherapie: Thermotherapie is een uitstekende techniek om spierspanning te helpen verlichten door de weefsels te ontspannen. Cryotherapie daarentegen wordt gebruikt om ontstekingen in de spieren te verminderen en pijn na de training te verminderen.

Hoe past u de RICE-therapie toe om blessures bij het klimmen te behandelen?

Klimmen is een sport die vaak in een natuurlijke omgeving wordt beoefend. Wanneer in deze omgeving een ernstige blessure wordt opgelopen, is het ideaal om eerste hulp technieken zoals de RICE therapie toe te passen. Deze bestaat uit een reeks stappen die moeten voorkomen dat blessures gecompliceerder worden. De RICE-therapie werd bijgewerkt door de PRICE-therapie.

Als u zich in een noodsituatie bevindt, volg dan de onderstaande stappen:

• Bescherming: In het geval van een verwonding tijdens het rotsklimmen is het het beste om het getroffen gebied te beschermen. Op die manier voorkomt u dat de blessure verergert en de aandoening verergert. Het is belangrijk om alle soorten immobilisatoren te gebruiken, zoals functionele bandages, orthesen of andere gewrichtssteunen.
• Rust: Het is het beste om te beginnen met een periode van relatieve rust van 24 tot 48 uur. Het is belangrijk deze periode niet te overschrijden om stijfheid ter hoogte van het geblesseerde gebied te voorkomen. Rust houdt in dat actieve bewegingen die het geblesseerde gebied in gevaar brengen worden vermeden, maar dat de rest van de structuren kan worden gemobiliseerd.
• IJs: Hierbij wordt ijs op het geblesseerde gebied aangebracht om de pijn en de ontsteking te verminderen. Plaats het echter niet rechtstreeks op de huid om koudebrandwonden te voorkomen. Belastingen van 20 minuten om de 2 uur gedurende 48 tot 72 uur.
• Compressie: Compressie door middel van een elastisch verband zal het ontstaan van oedeem en bloedingen op weefselniveau beperken. Bij het aanleggen van de compressiezwachtel moet er echter op worden gelet dat de bloedstroom niet wordt overgedrukt. Het is het beste als de vingers gemakkelijk onder het elastische verband kunnen glijden.
• Elevatie: Vergeet ten slotte niet het getroffen gebied te verhogen om het oedeem en de pijn verder te helpen verminderen. U kunt het getroffen gebied het beste 30 cm boven het niveau van het hart optillen om een betere veneuze afvoer te garanderen.

Wanneer moet men een specialist raadplegen voor de behandeling van verwondingen bij klimmers of bergbeklimmers?

Het is belangrijk voor klimmers om de waarschuwingssignalen van het lichaam te herkennen om te bepalen of een verwonding een specialistische beoordeling vereist. In het geval van acute en ernstige verwondingen zijn de waarschuwingssignalen als volgt:

• Ernstige pijn: Ernstige pijn moet onmiddellijk optreden op het moment van het letsel. Afhankelijk van de intensiteit kan het duizeligheid, zweten en zelfs hypotensie veroorzaken.
• Volume toename: Ernstige verwondingen zoals breuken of gescheurde ligamenten, spieren en pezen veroorzaken snel een aanzienlijke volumetoename. Bij een onmiddellijke volumetoename moet een specialist worden geraadpleegd.
• Gewrichtsinstabiliteit: Elk letsel dat gewrichtsinstabiliteit veroorzaakt, vereist een dringende beoordeling door een arts.
• Onvermogen om bewegingen uit te voeren: Het is belangrijk te benadrukken dat het hier niet gaat om een beperking tot bepaalde bewegingen, maar om een totale onmogelijkheid om het geblesseerde gebied te bewegen.

Chronische blessures hebben de neiging langzamer te verlopen:

• Continue pijn: Als het een continue pijn is die niet verbetert. Soms verdwijnt ze de eerste uren van de dag, maar verergert ze bij activiteit. In veel gevallen belemmert de pijn het dagelijks leven en verhindert hij de slaap.
• Uitstulping: Als de uitstulping na verloop van tijd niet verbetert en ook niet reageert op bepaalde fysieke ontstekingsremmende en pijnstillende maatregelen.
• Roodheid: Elke aanhoudende pijn die gepaard gaat met zwelling en roodheid moet door een specialist worden beoordeeld.
• Stijfheid: Stijfheid is een andere alarmbel voor klimmers en bergbeklimmers om op te letten. Dit kenmerk hoort bij ernstige gevallen van overbelasting en verslechtering van de gewrichten.

Referenties

1. Rooks, M. D. (1997). Blessures bij bergbeklimmen. Sports Medicine, 23, 261-270. https://link.springer.com/article/10.2165/00007256-199723040-00005
2. Cole, K. P., Uhl, R. L., & Rosenbaum, A. J. (2020). Comprehensive review of rock climbing injuries. JAAOS-Journal of the American Academy of Orthopaedic Surgeons, 28(12), e501-e509. https://journals.lww.com/jaaos/Abstract/2020/06150/Comprehensive_Review_of_Rock_Climbing_Injuries.5.aspx
3. Jones, G., Asghar, A., & Llewellyn, D. J. (2008). The epidemiology of rock-climbing injuries. British journal of sports medicine, 42(9), 773-778. https://bjsm.bmj.com/content/42/9/773.short
4. Backe, S., Ericson, L., Janson, S., & Timpka, T. (2009). Rock climbing injury rates and associated risk factors in a general climbing population. Scandinavisch tijdschrift voor geneeskunde en wetenschap in de sport, 19(6), 850-856. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1600-0838.2008.00851.x
5. Haas, J. C., & Meyers, M. C. (1995). Rock climbing injuries. Sports Medicine, 20, 199-205. https://link.springer.com/article/10.2165/00007256-199520030-00006
6. Maitland, M. (1992). Blessures associated with rock climbing. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy, 16(2), 68-73. https://www.jospt.org/doi/abs/10.2519/jospt.1992.16.2.68
7. Neuhof, A., Hennig, F. F., Schöffl, I., & Schöffl, V. (2011). Beoordeling van het letselrisico bij sportklimmen. Internationaal tijdschrift voor sportgeneeskunde, 32(10), 794-800. https://www.thieme-connect.com/products/ejournals/abstract/10.1055/s-0031-1279723
8. Woollings, K. Y., McKay, C. D., & Emery, C. A. (2015). Risicofactoren voor letsel bij sportklimmen en boulderen: een systematisch overzicht van de literatuur. British journal of sports medicine, 49(17), 1094-1099. https://bjsm.bmj.com/content/49/17/1094.short
9. Addiss, D. G., & Baker, S. P. (1989). Mountaineering and rock-climbing injuries in US national parks. Annals of emergency medicine, 18(9), 975-979. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0196064489804639
10. Schöffl, V., & Winkelmann, H. P. (1999). Ongevallenstatistieken bij "indoor climbing walls". Sportverletzung Sportschaden: Organ der Gesellschaft fur Orthopadisch-traumatologische Sportmedizin, 13(1), 14-16. https://europepmc.org/article/med/10407959